Chronić dziedzictwo kulturowe

Konwencja UNESCO w sprawie niematerialnego dziedzictwa kulturowego kraju została zatwierdzona w 2003 roku, w Polsce została ratyfikowana w 2011 roku. Celem konwencji jest ochrona przejawów dziedzictwa w różnych dziedzinach, między innymi w tradycjach i przekazach ustnych, sztukach widowiskowych, zwyczajach, rytuałach i obrzędach, czy też w umiejętnościach związanych z rzemiosłem tradycyjnym. Aktualnie na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego znajduje się około. 50 wpisów, jednym z nich od niedawna jest bacowanie. Dla Związku Podhalan, który przygotowywał dokumentację niezbędną do wpisu na krajową listę niematerialnego dziedzictwa, to bardzo ważny moment, ponieważ rodzima tradycja, jaką jest bacowanie i wypas owiec będzie kultywowana, podtrzymywana i przede wszystkim chroniona.

Kulturowy wypas owiec – redyk

Każdego roku, w okolicach 23 kwietnia, dnia św. Wojciecha, patrona pasterzy, tradycyjnie na terenach górskich rozpoczyna się redyk, czyli wiosenne wyjście owiec na wypas, który trwa zazwyczaj do św. Michała (29 września). Uroczystemu wyprowadzeniu owiec na hale towarzyszy często muzyka. To wraz z wyjściem owiec rozpoczyna się tak naprawdę wiosna, a początek wypasu jest uzależniony w wielu miejscach od warunków pogodowych. Przyjmuje się również, że owce mogą być wyprowadzone na hale, gdy trawa osiągnie wysokość 8 centymetrów. Niemniej pod koniec kwietnia hale i łąki górskie w różnych stronach Małopolski zaczynają tętnić życiem – coraz częściej słychać dźwięk dzwonków owiec oraz nawoływania pasterzy zaganiających je na nocleg. Owce pozostają na halach aż do jesieni, kiedy to przed pierwszym śniegiem następuje redyk jesienny, czyli uroczyste zakończenie wypasu.

Wypas kulturowy to gospodarka pasterska prowadzona na terenach parków narodowych, dozwolona pod warunkiem zachowania licznych ograniczeń. Jest ona również formą ochrony krajobrazu górskiego oraz wyjątkowym sposobem przekazywania i utrwalania pasterskich tradycji. Najsłynniejszy jest wypas kulturowy prowadzony na 30 polanach na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Należą do nich, między innymi: Polana Chochołowska, Polana Kopieniec, Polana Huciska czy Kalatówki. Z kulturowym wypasem owiec związane jest także bacowanie. W miejscach wypasu owiec funkcjonuje wiele bacówek, w których sprzedawane są oscypki, bundz i żętyca. Znajdują się one na Polanie Chochołowskiej, u wylotu Doliny Lejowej, na Wyżniej Kirze Miętusiej w Dolinie Kościeliskiej, pod Kuźnicami. Podczas wypasu kulturowego jest zachowana tradycja, wszystko odbywa się tak jak dawniej, a definiują go wytyczne i ograniczenia; zachowywane są obyczaje i obrzędy, baca i juhasi używają tradycyjnego sprzętu, odzieży i posługują się gwarą góralską. To co jest istotne, to fakt, że na tatrzańskich polanach wypasane mogą być tylko owce miejscowej rasy górskiej, natomiast pilnować może ich tylko owczarek podhalański.

Oprócz Tatr wypas owiec odbywa się także w Pieninach i Beskidach, a uroczyste redyki na rozpoczęcie i zakończenie sezony odbywają się w Szczawnicy, Bukowinie, Ludźmierzu, Wiśle, Lipnicy Wielkiej i wielu innych miejscach.

Szlak Kultury Wołoskiej – kulturowy wypas owiec w Tatrach

Na terenie Małopolski poprowadzony został Szlak Kultury Wołoskiej, który prezentuje przekrojowo dziedzictwo kulturowe i spuściznę Wołochów od zawsze wpisane w krajobraz górski. Szlak prowadzi przez Gorce, Beskid Sądecki, Śląski, Żywiecki, Mały, Niski, Pieniny, Spisz i Podhale. Znajdują się na nim miejsca, w których odnaleźć można ślady wędrówki Wołochów. Do wyboru turystów oddanych jest 15 szlaków tematycznych, głównie pieszych, ale też dwa rowerowe i jeden samochodowy, prowadzących przez miejsca związane z działalnością pasterską. Trasy są zróżnicowane pod względem długości oraz charakteryzują się różnym stopniem trudności. Z kulturowym wypasem owiec związany jest szlak prowadzący przez dwie najpopularniejsze i niezwykle piękne doliny tatrzańskie. Niespełna 10 kilometrowa trasa piesza prowadzi przez Dolinę Kościeliską i Dolinę Chochołowską ‒ to tutaj na okolicznych polanach prowadzony jest do dziś kulturowy wypas owiec. Wędrując częściowo doliną, częściowo Ścieżką nad Reglami dotrzeć można do Polany Chochołowskiej zachwycającej na wiosnę kwitnącymi krokusami. Szlak prowadzi przez Wyżnią Kirę Miętusią i Niżnią Kominiarską Polanę, gdzie spotkać można pasące się owce. Trasa jest oceniana jako łatwa, a czas przejścia szacuje się na około 4 godziny.

Kulturowy wypas owiec stworzył możliwość działalności bacówkom, w których produkowane są regionalne wyroby z owczego mleka. Wędrując szlakiem w wielu miejscach można zajrzeć do zadymionej bacówki i skosztować oscypka, bryndzy, bundzu czy żętycy.

Udostępnione szlaki turystyczne wyposażone są w miejsca odpoczynku oraz elementy informacyjno-edukacyjne, oznaczone tablicami wytyczającym przebieg szlaku. W wielu miejscach związanych z kulturą wołoską organizowane są festiwale, święta i inne wydarzenia kulturalne.

• Szczegółowy opis szlaku i tras poprowadzonych w ramach projektu znajduje się na stronie https://szlakwoloski.eu/