Cystersi to zakon, który powstał w średniowiecznej Francji. Mnisi skupieni na szerzeniu chrześcijaństwa w Europie dotarli także na ziemie polskie, w tym także do Małopolski. Ich wkład w rozwój duchowy miejscowej ludności, ale także sztuki i kultury jest nieoceniony. Łączyli oni bowiem kulturowo Polskę z Europą Zachodnią. Stworzyli oni wiele miejsc, które do dziś sprzyjają kontemplacji, modlitewnemu skupieniu, ale także zachwycają bogactwem architektonicznych detali. Szlak cysterski zdecydowanie wykracza poza tereny Małopolski i pozwala poznać dorobek „białych mnichów” również poza granicami województwa. Małopolskie zabytki stanowią jednak jego ważny i cenny element, którego nie można pominąć planując wycieczki po regionie.
Tropiąc spuściznę Cystersów warto rozpocząć od Nowej Huty i udać się do Opactwa Cystersów w krakowskiej Mogile. Całość zespołu architektonicznego opactwa mogilskiego złożona jest z bazyliki, klasztoru, pałacu opackiego, przeoratu oraz budynków gospodarczych. Historia Kościoła klasztornego pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława sięga pierwszej połowy XIII wieku. Jest to jedna z najstarszych budowli ceglanych w Polsce i jedna z najcenniejszych trzynastowiecznych budowli na terenie ziemi krakowskiej. W 1970 r. otrzymała od Papieża Pawła VI tytuł Bazyliki Mniejszej. Wewnątrz Kościoła znajdują się liczne obrazy i epitafia pochodzące z XVI – XVIII w. W ołtarzu głównym centralne miejsce zajmuje gotycki tryptyk z 1514 r. W barokowym ołtarzu kaplicy Cudownego Pana Jezusa znajduje się z kolei cudowna rzeźba Chrystusa na Krzyżu stanowiąca cel licznych pielgrzymek, będąca przedmiotem ożywionego kultu religijnego. Do obiektów cysterskich zalicza się również drewniany Kościół Św. Bartłomieja znajdujący się w pobliżu Opactwa mogilskiego, który do 1951 r. pełnił funkcję świątyni parafialnej. Stanowi on jedyny w Polsce zachowany przykład średniowiecznego trójnawowego rozwiązania w drewnie. W Krakowie znajduje się jeszcze jeden Klasztor Cystersów – Szklane Domy. To obiekt nowoczesny, powstały w wyniku podziału olbrzymich nowohuckich parafii, po ich wizytacji przeprowadzonych przez ks. Kardynała Karola Wojtyłę w 1976 r. Obecnie klasztor cysterski w Krakowie-Nowej Hucie jest przeoratem zwykłym, klasztorem filialnym opactwa w Nowej Hucie-Mogile. Wspólnota zakonna zamieszkuje w nim od października 1990 r.
Prawdziwą perłą na szlaku Cysterskim jest opactwo cysterskie w Szczyrzycu. Cystersi są tu obecni nieprzerwanie od 1234 r. Obecny budynek klasztorny wzniesiono w XVII w. Liczne detale architektoniczne gotyckie, gotycko-renesansowe i renesansowe potwierdzają jego przeszłość. Na uwagę zasługuje tu cenna kolekcja obrazów sakralnych z różnych epok. Klasztor przyciąga mistyczną atmosferą, która sprzyja kontemplacji i wyciszeniu.
Poszukiwaczy historycznych pamiątek zachwyci z pewnością kościół św. Jana Chrzciciela w Prandocinie wraz z drewnianą dzwonnicą i plebanią. To miejsce kultu znajduje się pod patronatem cystersów z Mogiły od 1222 r. Warto zboczyć nieco w prawo z trasy Kraków-Miechów, by zobaczyć ten wyjątkowo piękny i cenny zabytek.
Na Podhalu ślady Cystersów prowadzą do Ludźmierza. To żywe świadectwo żarliwej wiary miejscowych mieszkańców. Obiektem pocysterskim zachowanym do naszych czasów jest kościół – dziś Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala. Kościół ten od początku należał do cystersów. Akt erekcyjny został wydany w 1234 r. przez Wisława biskupa krakowskiego. Pierwotną, drewnianą świątynię strawił pożar w 1796 r. W latach 1869–1877 na miejscu rozebranego kościółka postawiono nowy, murowany neogotycki kościół. Z miejscem tym wiąże się szczególny kult cudownej figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Nie wiadomo w jakich okolicznościach figura znalazła się w Ludźmierzu. Historycy sztuki datują figurę najwcześniej na pocz. XV w. Pamiątkę po cystersach stanowi też przeniesiony do nowego kościoła rokokowy wielki ołtarz z 1795 r.
Na Szlaku Cysterskim znajdują się również cenne zabytki architektury drewnianej - Kościół pw. Narodzenia NMP w Jodłowniku oraz kościół w Trybszu. Wnętrze pierwszego z nich zdobi ołtarz główny z XVII w. a w nim obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (Matki Bożej Jodłownickiej – patronki parafii) również z XVII w. Drugi z wymienionych to kościół drewniany zbudowany w 1567 roku. Jego wnętrze zdobi barokowa polichromia z najstarszą w Polsce namalowaną panoramą Tatr. W Czarnej Górze góruje z kolei Kościół pw. Przemienienia Pańskiego, współczesna świątynia w stylu regionalnym znajduje się w opiece mogilskich Cystersów.
Dzięki temu, że cysterskie zabytki zostały połączone szlakiem możecie liczyć na dokładne oznakowanie oraz infrastrukturę turystyczną, która zdecydowanie ułatwi podróżowanie. Zapewniamy, że tropienie śladów Cystersów przyniesie wiele satysfakcji dzięki odkrywaniu niezwykłych miejsc, ale także samego siebie…